Historia wsi Gross Murtisch | Morzęcin Wielki
Zanim przeczytasz historię tej małej wsi, wyobraź sobie, jak wiele ludzkich losów i wydarzeń kryje się za prostymi nazwami i datami. Może to być tylko suchy zapis faktów, ale przede wszystkim jest to historia ludzi, którzy tu przez wieki żyli i pracowali i historia zmian, które zachodziły na przestrzeni wieków i dzięki, którym widzimy Morzęcin taki, jaki jest obecnie.
1575
Początki i rycerskie dziedzictwo (XVI-XVIII wiek)
Wszystko zaczęło się w 1575 r. Z tego roku pochodzą pierwsze wzmianki o wsi, kiedy to nosiła nazwę Gross Muritsch. W tym czasie właścicielem tych ziem był rycerz von Mutschelnitz, który podlegał potężnym książętom oleśnickim. Możemy sobie wyobrazić średniowieczne lenno, gdzie rycerz dogląda swoich włości, a chłopi uprawiają ziemię pod jego okiem.
1617 – 1719
Przez następne dziesięciolecia kolejni właściciele zmieniali się jak pory roku, świadcząc o burzliwych czasach. W 1617 roku właścicielem zostaje Hans von Panwitz, a w 1641 roku majątek przejął Georg Heinrich von Razbar (być może z tych von Razbarów, którzy byli właścicielami Górnych Obornik Śląskich od 1580 roku).
1720 – 1885
Rozkwit i początki kolonii Hanswalde (XVIII-XIX wiek)
W XVIII wieku wieś wchodzi w okres rozkwitu. W 1720 roku właścicielem zostaje Nikol Friedrich von Wiedebach, a po nim rodziny von Schelih, von Nikisch i von Hahn. Szczególnie ten ostatni zapisał się w historii wsi, zakładając leśną kolonię Hahnswalde (dzisiejszy Kokotów).
Morzęcin z tego okresu to tętniąca życiem wieś: nad stawem wznosi się dworska siedziba, otoczona folwarkiem i dziewięcioma zagrodami. W oddali, na północ od wsi, rozciąga się nowo powstała kolonia Hahnswalde. Wśród chłopskich chat widać zabudowania z ewangelicką szkołą, wiatrakiem, olejarnią, browarem, gorzelnią i różnymi zakładami rzemieślniczymi. A 116 mieszkających tu osadników uczęszcza do ewangelickiej parafii w Kuraszkowie.
1886 – 1916
Zmiany właścicieli i zmniejszania się majątku (XIX-XX wiek)
W 1886 roku folwark przechodzi w ręce barona von Gicksted. Majątek liczy imponujące 330 hektarów, z polami uprawnymi, łąkami i lasami. Jednak czasy się zmieniają, a wraz z nimi właściciele wsi. W 1909 roku dobra kupuje Wilhelm Braner, a w 1912 roku Julius Jeske.
1917 – 1920
Rok 1917 przynosi kolejną zmianę właściciela. Peter Zwierzynski obejmuje pieczę nad majątkiem, lecz ziemie, które dziedziczy, są już znacznie skromniejsze – zaledwie 168 hektarów. Na pobliskich pastwiskach wciąż pasą się krowy, a mleko z gospodarstwa codziennie trafia do pobliskiego sanatorium w Obornikach Śląskich.
1921 – 1925
Rok 1921 i kolejna zmianę w dziejach majątku. Z Wrocławia przybywa Richard Bolke, nowy właściciel, który wnosi ze sobą nową wizję gospodarowania. Gospodarstwo zajmuje się hodowlą koni, świń i bydła mlecznego. Na polach uprawiane są buraki cukrowe oraz warzywa. Gospodarstwo funkcjonuje jako typowy folwark, łączący hodowlę zwierząt z uprawą roślin.
1926 – 1944
W 1926 roku majątek przechodzi w ręce Roberta Basbacha, a cztery lata później pojawia się wzmianka o fermie drobiu prowadzonej przez Gerharda Friedricha. Przed wybuchem II wojny światowej ostatnimi właścicielami byli Elisabeth Daumann oraz dzierżawca, miejscowy rolnik Alfred Daumann, którzy zarządzali gospodarstwem aż do 1945 roku.
Zespół dworsko - folwarczny w Morzęcinie Wielkim
Dawny folwark miał zwartą, harmonijną kompozycję – w jego sercu znajdował się geometryczny majdan, otoczony solidnymi budynkami gospodarczymi. W zachodniej części wznosił się elegancki dwór, usytuowany tuż nad stawem. Staw zasilany był przez niewielki strumień, tworzący naturalną granicę posiadłości. Za nim rozciągał się park podworski z alejkami wiodącymi wśród starych drzew.
Historia folwarku sięga prawdopodobnie XVIII w., ale pierwsze wzmianki pochodzą z 1845 roku. W 1886 roku stał się on własnością górnośląskiej rodziny von Gicksted. Ich majątek liczył 330 ha. W XVIII w. powstała pierwotna bryła dworu, która w połowie XIX wieku została powiększona o skrzydło, nadając mu kształt litery „L”.
Powojenne losy majątku
Ostatnimi przedwojennymi właścicielami majątku byli pani Elisabeth Daumann i miejscowy rolnik Alfred Daumann, który dzierżawił ziemię. W 1945 roku majątek został upaństwowiony przez polskie władze i rozparcelowany między osiedlających się tu repatriantów z Sanoka. W latach 50. XX wieku, w wyniku kolektywizacji, utworzono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, a następnie Kółko Rolnicze.
W kolejnych dekadach przeprowadzano liczne zmiany. Pod koniec lat 60. rozebrano główną część dworu, pozostawiając jedynie niewielkie zachodnie skrzydło z ryzalitem. Budynek wcześniej służył pracownikom gospodarstwa, a na jego parterze znajdowała się świetlica. W latach 80. wyremontowano budynki inwentarskie, a stara obora i stajnia zostały zburzone. W 1986 roku stodoła zawaliła się w wyniku wichury.
Na początku lat 90. XX wieku upadła spółdzielnia produkcyjna “Owis”. Mieszkania w czworaku oraz całe gospodarstwo zostały sprzedane obecnym mieszkańcom.
Kolonia Hahnswalde | Kokotów
Jest żywym świadectwem reform przeprowadzanych za czasów Fryderyka Wielkiego. Król, zastając Śląsk w trudnej sytuacji gospodarczej, zachęcał do zakładania nowych osad i rozwijania rolnictwa. W odpowiedzi na te działania właścicielka Morzęcina Wielkiego, Eleonore von Hahn, sprzedała część swoich terenów leśnych grupie rolników wywodzących się z Polski. Tak powstała kolonia Kokotów, nazwana Hahnswalde. Nowi właściciela nie byli jednak w pełni wolnymi gospodarzami. Jak to bywało w czasach pańszczyzny, musieli oddawać daninę i pracować na rzecz swoich „panów” z Morzęcina Wielkiego. Zimą zaś, jak wynika z dokumentów, zobowiązani byli dostarczać określoną ilość przędzy lnianej.
Aby wspomóc ubogich kolonistów w nowo tworzonych koloniach, Fryderyk Wielki promował dodatkowe rzemiosła, które stać się miały dodatkowym źródłem dochodu, np. uprawę winorośli i hodowlę jedwabników. Dowodem na to są liczne drzewa i krzewy morwowe, które do dziś rosną na wzgórzu Gruftberg niedaleko Kokotowa.
Współcześnie, w wyniku zmian administracyjnych, obszar ten jest integralną częścią Morzęcina Wielkiego.